“Thành công hôm nay chưa chắc thành đạt ngày mai”. Trên con đường tìm kiếm sự thành công, rất nhiều khi – chúng ta rơi vào “cạm bẫy” của những thói quen xấu, cùng những niềm tin cố hữu ngăn cản ta thay đổi để trở nên tốt hơn. Trong ấn phẩm ‘What got you here won’t get you there’, tác giả Marshall Goldsmith – chuyên gia executive coaching hàng đầu Hoa Kỳ – đã chỉ ra 4 ảo tưởng về thành công đang “kìm hãm” nhiều người trong chúng ta vươn lên những nấc thang cao hơn trong sự nghiệp và cuộc sống.
Nội dung
Vì sao con người lại ảo tưởng về thành công?
Trên thực tế, bất kỳ ai cũng đều có xu hướng lặp lại những hành vi giúp mang lại kích thích tích cực về tinh thần (positive reinforcement). Càng thành công, ta càng được củng cố tích cực – kéo theo đó là nguy cơ rơi vào “cạm bẫy” ảo tưởng về thành công.
Tôi luôn hành động như thế này. Và tôi hiện tại đang thành công. Vì vậy, chắc chắn hành động đó của tôi là nguyên nhân dẫn đến thành công.
Thực tế không phải như vậy!
Càng vươn lên các vị trí cao, chúng ta càng dễ nhận được những lời khen ngợi từ các thuộc cấp và đồng nghiệp. Hành vi của ta được dẫn dắt bởi sự củng cố tích cực – ngay cả khi nó hoàn toàn không hợp lý chút nào.
Dưới đây là chia sẻ của chuyên gia Goldsmith về một trải nghiệm thực tế của ông.
Trong một bữa tối, tôi đã có cơ hội lắng nghe một nhà lãnh đạo quân sự khôn ngoan chia sẻ kinh nghiệm với một vị tướng mới:
“Gần đây, anh có để ý thấy khi anh kể chuyện, mọi người đều phá lên cười – và khi anh nói điều gì đó có vẻ ‘khôn ngoan’, thì mọi người đều gật đầu tán thành không?”
Vị tướng mới trả lời, “Vâng, tôi có thấy.”
Vị tướng lớn tuổi cười và nói tiếp: “Để tôi khuyên anh một điều. Anh không hài hước và thông minh như vậy đâu! Đó chỉ là do anh mới được thăng cấp sao thôi. Đừng bao giờ để ngôi sao trên vai thâm nhập vào trong đầu anh”.
Tất cả chúng ta đều muốn nghe những gì mình muốn nghe. Ta mường tượng về những điều tuyệt vời mà mọi người đang nói với về chính mình. Niềm tin vào bản thân là nền tảng quan trọng để đạt đến thành công – nhưng chính nó cũng có thể ngăn cản bạn thay đổi chính mình.
Như vị tướng lớn tuổi trong câu chuyện trên đã lưu ý – chúng ta không thực sự hài hước và thông minh đến vậy. Mỗi người đều có thể trở nên tốt hơn – nếu sẵn sàng nhìn nhận lại chính mình. Hiểu rõ xu hướng ảo tưởng về thành công là nền tảng quan trọng cho hành trình “vượt lên chính mình” và thay đổi để thành công.
Thay đổi để thành công – Không đơn giản như nhiều người nghĩ
Tất cả chúng ta đều có xu hướng “tự huyễn hoặc” bản thân về thành tích, địa vị và những đóng góp của mình – thể hiện qua các hành vi như:
- Tự hào về đóng góp của bản thân trong công việc chung.
- Đánh giá quá cao về kỹ năng chuyên môn và vị thế của mình so với các đồng nghiệp.
- “Phóng đại” tác động của những gì mình làm đối với sự tăng trưởng lợi nhuận của doanh nghiệp.
- v.v…
Ảo tưởng về thành công – phần nhiều là hệ quả của trạng thái củng cố tích cực (positive reinforcement) từ thành công trong quá khứ, khiến chúng ta quá tự tin vào những điều tốt đẹp trong tương lai và khát khao chiến thắng bằng mọi giá.
Việc người thành công có xu hướng ảo tưởng không hẳn là điều xấu. Niềm tin vào năng lực bản thân mang lại cho ta sự tự tin. Ngay cả khi bạn không giỏi như mình nghĩ, sự tự tin là cơ sở quan trọng để bạn sẵn sàng vươn lên và trở nên tốt hơn hiện tại.
Tuy ảo tưởng về thành công có thể giúp ta đạt được một số thành tích nhất định, nhưng chính nó cũng khiến con người khó chấp nhận thay đổi. Trên thực tế, khi nhận được góp ý cần thay đổi hành vi, ta thường dễ rơi vào tình trạng sau:
- Đầu tiên, chúng ta cho rằng đối phương không hiểu mình. Họ không biết họ đang nói về điều gì. Họ hẳn đã nhầm mình với một ai khác thực sự cần thay đổi.
- Tiếp theo, khi nhận thấy điều đó không đúng, chúng ta chuyển sang chế độ chống đối (denial mode). Họ có thể phê bình đúng, nhưng góp ý của họ là không cần thiết – nếu không hành động như thế, mình đã không thể thành công như bây giờ.
- Cuối cùng, chúng ta chuyển sang “tấn công” và muốn làm mất uy tín của đối phương. “Tại sao một người thành đạt như tôi lại phải lắng nghe một kẻ thất bại như bạn?”
Tư duy tích cực về bản thân là cơ sở quan trọng dẫn tới thành công. Tuy nhiên, chính niềm tin này có thể khiến chúng ta khó thay đổi chính mình. Chính những suy nghĩ đã giúp ta thành công hôm nay có thể sẽ trở thành thứ ngăn cản ta thành đạt ngày mai.
4 ảo tưởng về thành công ngăn cản ta thay đổi chính mình
Theo chuyên gia Goldsmith, có 4 niềm tin quan trọng đưa con người đến với thành công. Và nghịch lý nằm ở chỗ: chính những niềm tin này cũng có thể “kìm hãm” cơ hội đi đến đích cuối cùng của cuộc hành trình đó.
- “Tôi đã thành công” – Những người thành đạt coi quá khứ là phần mở đầu cho tương lai. Niềm tin này trở thành trở ngại khi cần phải thay đổi.
- “Tôi có thể thành công” – Những người thành đạt tin rằng họ có thể biến mọi thứ thành hiện thực – thông qua sức mạnh ý chí thuần túy – và có thể hướng mọi sự theo ý của họ.
- “Tôi sẽ thành công” – Những người thành đạt có xu hướng lạc quan một cách “khó tin”. Họ thường cam kết quá mức, và cuối cùng không hoàn thành được những cam kết đó – vì họ không có đủ thời gian cần thiết.
- “Tôi chọn thành công” – Những người thành đạt tin tưởng vào lựa chọn của mình – rằng những gì họ làm là kết quả của những lựa chọn đó; hệ quả là họ ít khi sẵn sàng thay đổi hành vi của mình.
Ảo tưởng số 1 – Tôi đã thành công
Đây là tư tưởng nhất quán trong huyết quản và não bộ của người thành đạt. Thành công trong quá khứ mang lại cho ta niềm tin để chấp nhận những rủi ro cần thiết cho những bước tiến trong tương lai.
Bạn có thể không nghĩ điều này đúng với bạn. Nhưng đã bao giờ bạn tự hỏi bản thân: Làm thế nào bạn có đủ tự tin thức dậy mỗi buổi sáng để lao vào công việc, tràn đầy sự lạc quan và háo hức?
Câu trả lời rất đơn giản – đó là bởi vì bạn không để nỗi sợ thất bại chi phối, và thay vào đó chỉ tập trung vào viễn cảnh của thành công.
Bạn hướng tâm trí vào những điều tích cực, gợi lên những hình ảnh tinh thần khi bạn đã trở thành “ngôi sao” của công ty, vươn lên dẫn đầu và được mọi người ngưỡng mộ.
Khi những việc mình làm dẫn tới kết quả tốt đẹp và giúp bản thân trở nên nổi bật hơn, chúng ta thường thích “diễn lại” viễn cảnh đó cho chính mình. Đó chính là “động cơ” quan trọng khiến ta háo hức thức đậy mỗi sáng!
Khi thành công là do nỗ lực của cả nhóm, chúng ta thường có xu hướng “thổi phổng” quá mức đóng góp của bản thân vào kết quả cuối cùng.
Chính ảo tưởng về thành công này – dù phát huy tác dụng tốt trong nhiều tình huống – sẽ trở thành trở ngại lớn khi cần thay đổi hành vi của bản thân.
Tất cả chúng ta đều thích chấp nhận những ý kiến đóng góp phù hợp với cách mình nhìn nhận về bản thân – trong khi tỏ ra “dị ứng” với những góp ý đi ngược lại điều đó. Những ký ức tốt đẹp trong quá khứ – một mặt mang lại sự tự tin và nguồn cảm hứng vươn lên. Mặt khác, chúng cũng có thể khiến bạn cảm thấy khó chấp nhận lời phê bình và ngại ngần với thay đổi.
Đọc thêm: Cách tiếp nhận lời phê bình – 6 bước giúp bạn lắng nghe tốt hơn
Ảo tưởng số 2 – Tôi có thể thành công
Những người thành đạt thường tin tưởng vào khả năng tạo ảnh hưởng tích cực của mình. Họ thực sự tin rằng – thông qua sức mạnh tuyệt đối của nhân cách, tài năng và trí tuệ của mình, họ có thể điều khiển cuộc sống theo hướng họ mong muốn.
Họ luôn nhìn thấy cơ hội trong mọi thách thức. Họ không sợ sự không chắc chắn, sẵn sàng chấp nhận rủi ro để đạt được lợi nhuận lớn hơn. Nếu được lựa chọn, họ luôn đặt cược vào chính mình.
Những người thành đạt có ‘tầm kiểm soát nội bộ’ rất cao. Nói cách khác, họ không cảm thấy bản thân là nạn nhân của số phận. Họ coi thành công của họ là một phần của động lực và năng lực bản thân – không phải do may mắn, ngẫu nhiên hay số phận. Họ giữ vững niềm tin này – ngay cả khi may mắn đóng một vai trò quan trọng trong thành công của họ.
Những người thành công có xu hướng tin rằng thành quả đạt được là thông qua động lực và khả năng của mỗi cá nhân – ngay cả khi không phải là như vậy. Họ tin vào mối liên hệ nhân quả giữa những gì họ đã làm và kết quả sau đó – ngay cả khi không có bằng chứng cho điều này.
Ảo tưởng về thành công trên đây đặt ra một trở ngại vô cùng thách thức trong hành trình thay đổi hành vi. Khi chúng ta tin rằng vận may của mình có mối liên hệ trực tiếp và nhân quả với hành vi của bản thân, chúng ta dễ dàng rơi vào tình trạng “tự huyễn” và không chịu lắng nghe góp ý của người khác.
Ảo tưởng số 3 – Tôi sẽ thành công
Những người thành công thường có xu hướng cam kết quá mức họ có thể làm được. Nguyên nhân chính yếu xuất phát từ thái độ lạc quan và tin tưởng “quá đáng” vào tiềm năng của chính mình.
Thật khó để một người đầy tham vọng – với niềm tin ‘Tôi sẽ thành công’ – nói “không” với những cơ hội lớn. Phần lớn các nhà lãnh đạo đều cảm thấy bản thân lúc nào cũng bận rộn. Và điều nghịch lý nằm ở chỗ – không phải do họ không biết quản lý thời gian, mà chính vì họ đang dành thời gian bận tâm với quá nhiều cơ hội.
Chắc hẳn điều này đã từng xảy ra với bạn. Bạn đạt được một thành tích nổi trội trong công việc. Đột nhiên, rất nhiều người muốn liên kết họ với thành công của bạn. Họ nghĩ rằng – vì bạn đã thành công một lần, bạn hoàn toàn có thể lặp lại một lần nữa. Các cơ hội mới đến với bạn với tốc độ chưa từng thấy.
Vì tin rằng, “Tôi sẽ thành công”, thật khó để bạn nói “không” với những lời mời ấy. Nếu không biết điểm dừng, bạn sẽ rơi vào tình trạng “quá tải” – hệ quả là công việc trễ nải, các cam kết đều đi vào “dĩ vãng”, và danh tiếng của bạn bị đi xuống một cách trầm trọng.
Ảo tưởng về thành công trên đây có thể “phá hỏng” cơ hội khi ta cần phải thay đổi hành vi của mình. Sự lạc quan và “ôm đồm” quá mức là một trở ngại nghiêm trọng với việc thay đổi bản thân – khiến ta không sẵn sàng lắng nghe phản hồi tiêu cực, hoặc tin rằng sai sót của mình mới là nguyên nhân dẫn đến thành công.
Ảo tưởng số 4 – Tôi chọn thành công
Những người thành đạt luôn tin tưởng vào lựa chọn của mình. Họ có nhu cầu tự quyết cao. Nếu tôi chọn làm điều gì, tôi hoàn toàn cam kết và tuân thủ theo lựa chọn của mình.
Thật không may, để những người thành công tuyên bố “Tôi chọn thay đổi” không phải là một quá trình chuyển đổi dễ dàng. Khi càng tin rằng hành vi của mình là kết quả của những lựa chọn và cam kết của bản thân, thì chúng ta càng ít có khả năng muốn thay đổi hành vi đó.
Nguyên nhân ở đây nằm ở trạng thái bất hòa về nhận thức (cognitive dissonance). Khái niệm này đề cập đến tình trạng thiếu kết nối giữa những gì chúng ta muốn tin – và những gì chúng ta thực sự trải nghiệm trong cuộc sống. Càng tin rằng điều gì là đúng, ta càng ít có khả năng tin rằng điều ngược lại là đúng – ngay cả khi bản thân phải đối mặt với những bằng chứng chống lại niềm tin đó.
Sự bất hòa về nhận thức thường có lợi cho những người thành công – khi họ áp dụng nó để đạt tới mơ ước của mình. Càng tin rằng bản thân đang đi đúng hướng, chúng ta càng ít có khả năng chấp nhận sai sót trong chiến lược hiện tại – ngay cả khi đối mặt với những bằng chứng không có lợi.
Đó là lý do tại sao những người thành công thường không nản lòng hay dao động khi gặp khó khăn. Cam kết của họ đối với mục tiêu cho phép họ nhìn thấy thực tế, khuyến khích mọi người đi đúng hướng và không bỏ cuộc khi mọi việc trở nên khó khăn.
Lẽ dĩ nhiên, nguyên tắc tương tự cũng có thể gây trở ngại khi cần phải thay đổi hướng đi. Ngay cả những người thành công nhất cũng có lúc làm những việc không hiệu quả. Làm sao có thể dễ dàng thuyết phục họ bỏ cuộc được!
Hậu quả khi ảo tưởng về thành công
Thực chất, xu hướng ảo tưởng về thành công của chúng ta là một hình thức “dị đoan” cố hữu của con người. Càng vươn lên các vị trí cao trong doanh nghiệp, chúng ta càng dễ rơi vào “cái bẫy dị đoan” này.
Về mặt tâm lý, hành vi dị đoan xuất phát từ niềm tin rằng – một hành vi cụ thể, khi được theo sau bởi một củng cố tích cực (positive reinforcement), chính là nguyên nhân dẫn tới sự củng cố tích cực đó.
Nếu điều gì tốt đẹp xảy ra sau khi ta làm một việc, chắc chắn giữa hai điều đó phải có một mối liên hệ. Ngay cả khi điều ta làm có ý nghĩa hay không.
Nếu không sớm nhận ra điều này, ngay cả những nhà lãnh đạo thành đạt nhất cũng có thể phạm phải sai lầm chiến lược – với niềm tin “sắt đá” rằng điều họ làm đã, và sẽ, mang lại kết quả tích cực.
Bí quyết vượt qua ảo tưởng & thay đổi để thành công
Bây giờ là lúc để chúng ta cùng nhìn lại bản thân. Quả thực, không ai trong chúng ta có thể “miễn nhiễm” với những suy nghĩ ảo tưởng về thành công.
Hãy thử nhớ lại một thói quen xấu của bản thân, khiến bạn bè, gia đình hoặc đồng nghiệp cảm thấy khó chịu.
Giờ, bạn hãy tự hỏi bản thân: Tôi có đang làm việc này – bởi vì tôi nghĩ rằng nó có liên quan tới những điều tốt đẹp đã xảy ra với tôi không?
Liệu hành vi này có giúp tôi thành công – hay nó chỉ là một suy nghĩ “dị đoan” phi lý, đang kiểm soát cuộc sống của tôi trong nhiều năm qua?
Vượt qua ảo tưởng về thành công đòi hỏi ta phải luôn suy ngẫm và tự hỏi bản thân, “Liệu hành vi này có phải là nguyên nhân khiến tôi được như hiện tại – hay thực tế tôi chỉ đang tự dối lòng mình?”
Bước đầu tiên trong hành trình thay đổi để thành công – đó là bạn cần ý thức rằng, đây không phải là một cuộc hành trình dễ dàng. Chính những niềm tin đã giúp bạn thành công hôm nay có thể đang kìm hãm bạn vươn tới thành đạt ngày mai.
Bí quyết ở đây là bạn hãy tập thói quen xin ý kiến từ những người quan trọng trong cuộc sống của bạn. Ý thức rằng khi mọi người chỉ ra những điểm cần cải thiện, bạn có thể sẽ cảm thấy khó nghe và không muốn tiếp thu. Hãy chấp nhận sự thật rằng – niềm tin của bạn vào thành công trước đây có thể không hoàn toàn đúng như bạn nghĩ.
Đối mặt với thực tế rằng, bạn sẽ chỉ có thể thay đổi những gì bạn mong muốn – nói cách khác, động lực và cam kết thay đổi phải đến từ bên trong bạn. Sau khi lắng nghe ý kiến đóng góp từ những người mà bạn tôn trọng, chỉ thực hiện những thay đổi mà bạn tin là phù hợp.
Cuối cùng, hãy cẩn thận đừng cam kết quá mức. Chọn một thói quen xấu trong công việc bạn muốn từ bỏ, sau đó tập trung hoàn toàn vào nó. Tiếp tục xin ý kiến từ những người bạn tôn trọng – và bạn sẽ dần trở nên tiến bộ hơn mỗi ngày.
Lời kết
Ảo tưởng về thành công là “căn bệnh” chung của mọi người – đặc biệt đối với những ai đang nắm giữ các vị trí cao trong sự nghiệp. Chúng tôi hy vọng những chia sẻ trên đây sẽ giúp bạn đọc có cơ hội soi lại bản thân, để từ đó nhận ra những thói quen và niềm tin cố hữu đang ngăn cản bản thân vươn đến những tầm cao mới trong cuộc sống.
Tham khảo ngay các khóa đào tạo kỹ năng quản trị của ITD World – thiết kế bởi đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm trong và ngoài nước.
Có thể bạn quan tâm:
- 12 bí quyết của người thành công
- 20 câu chuyện thành công từ thất bại
- 56 câu nói truyền cảm hứng thành công
Tham khảo
The Success Delusion. https://marshallgoldsmith.com/articles/the-success-delusion/. Truy cập ngày 21/05/2022.
ITD Vietnam Center for Management Development (VNCMD) là chi nhánh tại Việt Nam của ITD World – với hơn 35 năm kinh nghiệm đào tạo Coaching, Lãnh đạo và Quản trị Nhân sự cho các tập đoàn đa quốc gia tại hơn 80 nước trên thế giới.
Mọi thông tin chi tiết xin liên hệ với chúng tôi qua số điện thoại 028 3825 8487, email itdvietnam@vncmd.com/ itdhcmc@itdworld.com, hoặc kết nối với chúng tôi trên mạng xã hội.
BẠN THẤY BÀI VIẾT HỮU ÍCH? CHIA SẺ NGAY!
[FREE EBOOK] 7 nguyên tắc vàng trong coaching
[FREE EBOOK] 7 nguyên tắc vàng trong coaching
Trước khi bạn chuyển sang đọc bài khác…
Đừng quên dành thời gian tìm hiểu các khóa đào tạo lãnh đạo của ITD bạn nhé!
Với hơn 35 năm kinh nghiệm đào tạo lãnh đạo và phát triển nguồn nhân lực, chúng tôi hiểu rõ những nhu cầu và băn khoăn của lãnh đạo doanh nghiệp – trong bối cảnh kinh tế xã hội hiện nay. Nhằm đáp ứng những trăn trở đó, ITD đã và đang không ngừng thiết kế các chương trình đào tạo quản lý mới – được xây dựng và phụ trách bởi các chuyên gia hàng đầu trong và ngoài nước.
