“Giận cá chém thớt” là thói quen xấu thường thấy trong các tương tác hàng ngày – cả trong môi trường chuyên nghiệp lẫn ngoài đời sống. Dù là khi tiếp nhận một tin tức báo cáo đáng lo ngại từ cấp dưới, một sự thật phũ phàng hay một tin tức đau buồn do người thân gửi đến, chúng ta rất hay có xu hướng “đổ lỗi” và “nặng lời” với người báo tin. Nguyên nhân vì đâu lại như vậy?
(Biên soạn lấy cảm hứng từ ấn phẩm bestseller ‘What got you here won’t get you there‘ của TS. Marshall Goldsmith, chuyên gia executive coaching hàng đầu thế giới)
Nội dung
Giận cá chém thớt là gì?
Shooting the messenger hay giận cá chém thớt là một thuật ngữ hình tượng – ám chỉ hành động đổ lỗi cho người khác khi họ thông báo một tin tức bất lợi, ngay cả khi họ không phải là người chịu trách nhiệm về điều đó. Ngay khi biết được một thông tin không mong muốn, phản ứng theo bản năng của chúng ta là “tấn công” người nói, thay vì tìm cách giải quyết vấn đề. Ví dụ:
- Nhân viên A nhận được thông báo bị sa thải. Người này liền hướng sự tức giận về phía người quản lý, mặc dù thực tế là quyết định sa thải nằm ngoài tầm kiểm soát của họ.
- Nhân viên B nhận được điểm số thấp trong kỳ đánh giá cuối năm. Người này phản ứng bằng cách la mắng người đưa kết quả cho họ.
- Khách hàng C không hài lòng vơi sản phẩm/ chính sách công ty – liền “trút cơn giận” lên nhân viên chăm sóc khách hàng, dù cho người này đang cố gắng hỗ trợ và bản thân họ không có ảnh hưởng gì đến chất lượng sản phẩm/ dịch vụ.
- v.v…
Bản chất của hành vi giận cá chém thớt
Rất nhiều lần trong cuộc sống, chúng ta phạm phải tật xấu đổ lỗi cho người khác khi được họ thông báo những thông tin không thuận lợi. Vì đâu lại như vậy?
Thói giận cá chém thớt nhìn chung là biểu hiện của nhiều quy luật tâm lý và cảm xúc có ảnh hưởng đến hành vi của con người:
Mong muốn duy trì quyền kiểm soát
Một nghiên cứu của Đại học Harvard tiết lộ rằng khi đối mặt với những thông tin bất ngờ, con người thường tìm cách giải thích nguyên nhân tình huống đó – nhằm khôi phục lại cảm giác kiểm soát tình hình. Nhu cầu tự nhiên này là nguyên nhân thúc đẩy ta tìm kiếm ai đó để đổ lỗi – ngay cả khi người đưa tin không chịu trách nhiệm về nội dung của tin tức họ truyền đạt.
Nhận thức con người có xu hướng quy kết những động cơ tiêu cực hoặc sự kém cỏi cho những người đưa ra thông tin không mong muốn – vì chính họ đã khiến ta ý thức được về những thay đổi tiêu cực, thách thức những kỳ vọng/ chuẩn mực đã được thiết lập.
Lo sợ thay đổi
Tin tức xấu thường là dấu hiệu cho những thay đổi không mong muốn sắp xảy ra. Nỗi sợ hãi đối với sự bất định là nguyên nhân phổ biến dẫn tới phản ứng phòng thủ – theo nghĩa này, việc “giận cá chém thớt” trở thành một cách gián tiếp thể hiện sự phản kháng trước những thay đổi đang tới.
Khi hướng sự thất vọng và tức giận vào người đưa tin, chúng ta thực tế đang cố gắng chống lại/phủ nhận việc bản thân cần phải thay đổi – mà chỉ muốn duy trì như thực trạng hiện tại.
Cơ chế phòng thủ
Một số người coi hành động giận cá chém thớt là cơ chế đối phó với những thông tin gây khó chịu hoặc đe dọa. Qua đó, họ có thể tạm thời tránh phải đối mặt với thực tế/ nguồn gốc thực sự của vấn đề.
Thay vì giải quyết vấn đề, chúng ta chuyển hướng cảm xúc sang người đưa tin – với mục đích là giảm bớt phần nào nỗi đau khổ nảy sinh từ những tin tức xấu.
Biểu hiện sự tức giận
Việc tiếp nhận tin xấu thường gây ra cảm giác tức giận và thất vọng. Hệ quả là chúng ta có xu hướng tìm cách giải tỏa – bằng cách “trút giận” lên người được coi là chịu trách nhiệm về tình huống đau buồn đó.
Trong trường hợp như vậy, người đưa tin vô tình trở thành mục tiêu thuận tiện cho những cảm xúc dồn nén, mặc dù họ không trực tiếp tham gia vào vấn đề.
Thói quen giận cá chém thớt trong cuộc sống
Thói xấu giận cá chém thớt không chỉ dừng lại ở hành vi trả thù công khai hoặc bộc phát giận dữ. Phần lớn chúng ta không ý thức được bản thân thường xuyên phạm phải thói quen này như thế nào trong những tương tác của cuộc sống.
Ngoài những trường hợp thông thường – như đổ lỗi cho nhân viên vì thông báo tin tức không mong muốn, xu hướng giận cá chém thớt còn được biểu hiện theo nhiều cách tinh vi khác.
Lấy ví dụ, khi người thư ký thông báo rằng cấp quản lý đang bận và không có thời gian để đón tiếp, bạn có thể đáp lại bằng một nụ cười khinh bỉ thoáng qua. Mặc dù người trợ lý không chịu trách nhiệm về sự sẵn sàng của người sếp, song phản ứng như trên – vô hình chung – sẽ khiến họ đánh giá bạn theo chiều hướng tiêu cực.
Tương tự như vậy, khi người quản lý buông ra một lời tục tĩu để bày tỏ sự thất vọng về việc một hợp đồng thất bại – hành vi của họ vô tình sẽ gửi một thông điệp không mong muốn đến đội nhóm, khiến nhân viên ngại giao tiếp cởi mở và chia sẻ về những vấn đề trong tương lai.
Hành vi giận cá chém thớt (shooting the messenger) cũng giống như khi ta đồng thời không công nhận nỗ lực của đối phương, cướp công, đổ lỗi cho họ, công kích cá nhân, từ chối cảm ơn cũng như lắng nghe – và sau đó bổ sung thêm sự tức giận vào “hỗn hợp” đó.
Marshall Goldsmith
Vì sao cần bỏ thói giận cá chém thớt?
Chúng ta có thể thông cảm cho việc giận cá chém thớt là bản năng tự nhiên của nhiều người. Thế nhưng, bất kể hoàn cảnh nào, phản ứng này đều không chính đáng và không mang lại lợi ích – nếu không kể đến những tác động bất lợi đến khả năng giải quyết vấn đề, giao tiếp hiệu quả và nuôi dưỡng các mối quan hệ lành mạnh.
Sau đây là một số lý do khiến bạn nên cân nhắc từ bỏ thói xấu này ngay từ hôm nay:
- Thể hiện sự thiển cận và thiếu công bằng
Khi tập trung vào bản thân người đưa tin – thay vì đánh giá khách quan thông tin tiếp nhận được, chúng ta đồng thời đang để mình rơi vào trạng thái “bất hòa” về nhận thức – khi từ chối chấp nhận thực tế/ điều chỉnh niềm tin dựa trên lý trí.
Hơn thế nữa, việc đổ lỗi hay “tấn công” người đưa tin khiến ta quên mất một điều – họ không phải là nguyên nhân gây ra vấn đề, mà chỉ đơn thuần đóng vai trò truyền tải thông tin. Hình thức đổ lỗi này không giải quyết được nguồn gốc sâu xa của sự việc.
- Phi logic
Hành vi giận cá chém thớt về cơ bản là phi logic và trái với lý trí – bởi vì người đưa tin không chịu trách nhiệm về nội dung/ chất lượng của thông tin mà họ mang đến. “Tấn công” họ không làm thay đổi thực tế – cũng không giúp đưa ra giải pháp.
Những gì nó làm là GÂY XAO TRỘN mối tương quan giữa người đưa tin và thông điệp với quan hệ nhân quả. Một lối suy nghĩ ngụy biện như vậy sẽ làm suy yếu các nguyên tắc tư duy và ngăn trở giao tiếp hiệu quả.
- Cản trở việc trao đổi thông tin
Khi chỉ trích người đưa tin xấu, cấp quản lý đồng thời nuôi dưỡng một môi trường bị chi phối bởi cảm giác sợ hãi và thù địch – khiến các thành viên mất động lực cung cấp/ tìm kiếm thông tin quan trọng trong tương lai. Hệ quả là, những thông tin phản hồi quan trọng và dữ liệu cần thiết cho việc ra quyết định quản trị sẽ bị ngăn chặn, cản trở quá trình giải quyết vấn đề và mất mát nhiều cơ hội quý giá.
- Gây tổn hại đến các mối quan hệ và niềm tin trong cuộc sống
Hành vi giận cá chém thớt làm tổn hại đến mối quan hệ giữa người và người – gây ra một bầu không khí sợ hãi, im lặng và ngờ vực. Nỗi lo sợ về những hậu quả tiêu cực khi chia sẻ tin tức bất lợi sẽ khiến mọi người có xu hướng che giấu thông tin, làm cho các vấn đề bị tồn động và ảnh hưởng đến hiệu quả giao tiếp.
Hậu quả của hành vi giận cá chém thớt trong môi trường tổ chức
Hành động giận cá chém thớt không chỉ gây tổn hại đến mối quan hệ giữa người và người – nó còn gây ra những mối đe dọa đáng kể đối với sức khỏe và chức năng của tổ chức. Ở cương vị nhà lãnh đạo doanh nghiệp, việc áp dụng phương pháp quản lý thiển cận như vậy sẽ dẫn tới những hậu quả vô cùng nghiêm trọng như:
- Suy yếu niềm tin
Khi nhà quản lý có thói quen giận cá chém thớt, nhân viên, đồng nghiệp và các bên liên quan sẽ trở nên miễn cưỡng với việc bày tỏ sự quan ngại, chia sẻ phản hồi hoặc báo cáo vấn đề – vì lý do sợ bị trả thù hoặc phải nhận hậu quả tiêu cực. Sự “đổ vỡ lòng tin” làm xói mòn nền tảng của giao tiếp cởi mở và trung thực, cản trở trao đổi thông tin cần thiết để giải quyết khó khăn và nuôi dưỡng tinh thần hợp tác.
- Gây tê liệt quá trình giao tiếp
Giao tiếp trung thực là nền tảng cần thiết để đưa ra quyết định, giải quyết vấn đề và đổi mới hiệu quả. Thái độ thù địch khi những tin tức không mong muốn được đưa ra – vô hình chung – sẽ làm suy giảm chất lượng và số lượng luồng thông tin trong tổ chức, cản trở sự tiến bộ và phát triển của đội nhóm.
- Không khuyến khích học tập
Công tác học tập và phát triển trong tổ chức phụ thuộc vào năng lực thừa nhận, hiểu biết và giải quyết nguyên nhân gây ra những thách thức/thất bại của đội ngũ nhân viên. Hành vi giận cá chém thớt gây cản trở quá trình học hỏi – khi không sẵn sàng đối đầu và học hỏi từ sai lầm, cá nhân sẽ rơi vào tình trạng “trì trệ” và không thể thích nghi/ cải thiện hiệu suất của bản thân.
- Nuôi dưỡng sự thù địch
Khi đổ lỗi cho người đưa tin, nhà lãnh đạo đồng thời “nuôi dưỡng” một nền văn hóa sợ hãi và e ngại, kìm hãm sự sáng tạo và đổi mới, hạn chế tiềm năng tăng trưởng và phát triển của tổ chức.
Đọc thêm: Lãnh đạo là gì? Sự khác nhau giữa lãnh đạo và quản lý
Cách từ bỏ thói xấu giận cá chém thớt
Để chấm dứt thói quen giận cá chém thớt đòi hỏi nỗ lực có ý thức – cộng với việc áp dụng cách tiếp cận mang tính xây dựng hơn khi tiếp nhận thông tin. Sau đây là một số phương pháp mà bạn có thể áp dụng:
Hít một hơi thật sâu
Cảm xúc “xáo trộn” khi đối mặt với tin xấu là phản ứng tự nhiên của con người. Tuy nhiên, điều chúng ta có thể làm là dành một chút thời gian để trấn tĩnh mình – thay vì hành động cách “bốc đồng”. Chỉ với một vài hơi thở sâu, mỗi người sẽ có thể lấy lại cảm giác bình tĩnh – cũng như sự tỉnh táo cần thiết để phản ứng cách hợp lý, thay vì làm những hành động hoặc nói những lời sau này phải hối tiếc.
Dành thời gian xử lý thông tin
Khi nhận được tin xấu, hãy cho phép bản thân có thời gian để xử lý và suy ngẫm về vấn đề. Tìm kiếm sự hỗ trợ từ người mà bạn tin tưởng (ví dụ: coach/ mentor/ đối tác chịu trách nhiệm) – hoặc dành vài phút riêng tư để suy ngẫm về ý nghĩa của thông tin nhận được. Thời gian suy ngẫm này sẽ giúp ta có được những nhận thức sâu sắc – cũng như cho phép bản thân đưa ra phản hồi có chừng mực hơn.
Tránh tập trung vào người đưa tin
Điều quan trọng là bạn cần nhận thức và nhắc nhở bản thân – rằng người đưa tin không chịu trách nhiệm về nội dung tin tức mà họ đưa ra. Họ chỉ đơn thuần là “cầu nối” để thông tin được chuyển tiếp. Đổ lỗi hoặc oán giận họ là phản tác dụng và hoàn toàn không giải quyết được vấn đề gì.
Đặt câu hỏi rõ ràng
Nếu chưa hiểu rõ lý do đằng sau thông tin xấu, hãy yêu cầu người đưa tin trình bày cụ thể hơn. Một cuộc đối thoại cởi mở sẽ tăng cường sự hiểu biết cho đôi bên – cũng như đóng vai trò nhắc nhở bạn rằng người đưa tin không có lỗi trong chuyện này.
Thể hiện sự tôn trọng
Ngay cả khi tin tức không như mong đợi, mỗi cá nhân cần học cách đối xử với người đưa tin với thái độ tôn trọng và lịch sự. Dù có thể khó khăn, hành động đánh giá cao vai trò của họ trong việc chia sẻ thông tin sẽ góp phần xây dựng một nền văn hóa nơi mọi người sẵn sàng minh bạch trong mọi tình huống.
Lưu ý đến thành kiến và cảm xúc cá nhân
Bạn cần ý thức về những thành kiến và phản ứng cảm xúc của bản thân khi nhận được tin xấu. Tránh đổ lỗi cho người đưa tin về những vấn đề mà họ không chịu trách nhiệm. Thay vào đó, hãy thừa nhận rằng, giận cá chém thớt là một hình thức bất hòa về nhận thức, sẽ không mang lại lợi ích gì cả.
Nuôi dưỡng sự đồng cảm và lòng biết ơn
Trong nhiều trường hợp, người đưa tin hoàn toàn có ý định tốt – thậm chí, chính họ cũng đang nỗ lực giải quyết vấn đề. Do đó, bạn hãy học cách thể hiện sự đồng cảm và lòng biết ơn đối với thái độ trung thực, can đảm và sẵn sàng giúp đỡ của họ.
Tập trung vào nội dung thông điệp
Đánh giá thông điệp một cách khách quan và logic, tập trung vào chính thông tin hơn là cảm xúc hay ấn tượng của người đưa tin. Sử dụng nó như một cơ hội để học hỏi, cải thiện hoặc thích ứng.
Đọc thêm: Trí tuệ cảm xúc – Tầm quan trọng của EQ đối với thành công
Học cách nói lời cảm ơn – Giải pháp ngừng đổ lỗi tối ưu
Để từ bỏ hoàn toàn thói xấu giận cá chém thớt, giải pháp tối ưu nằm ở hai từ đơn giản nhưng mạnh mẽ: “Cảm ơn”. Bày tỏ lòng biết ơn là phương thức tác động đáng kể đến cách chúng ta tiếp nhận phản hồi và hỗ trợ từ người khác.
Thay vì đả kích hoặc tỏ ra phòng thủ khi phải đối mặt với lời phê bình, nói lời “Cảm ơn” cho thấy bạn ghi nhận đóng góp và thiện chí của người đưa tin. Đây là nền tảng rất quan trọng để hình thành một nền văn hóa coi trọng giao tiếp cởi mở, khuyến khích phản hồi mang tính xây dựng.
Việc học cách nói lời cảm ơn đòi hỏi mỗi người phải tự nhận thức và nỗ lực thực hành. Khi bất kỳ ai cung cấp sự hướng dẫn hoặc hỗ trợ, hãy tạm ngừng một lúc trước khi phản ứng “bốc đồng”. Dành chút thời gian để suy nghĩ về những lợi ích tiềm năng từ thông tin của họ – rằng những tin tức đó hoàn toàn không tốn của chúng ta điều gì. Lòng biết ơn sẽ mang lại bầu không khí tôn trọng và khuyến khích, khiến mọi người cảm thấy được trân trọng và sẵn sàng đóng góp tích cực hơn.
Hành động cảm ơn không hàm ý sự hoàn hảo; đúng hơn, nó biểu thị tinh thần sẵn sàng học hỏi và phát triển từ đó.
TS. Marshall Goldsmith từng chia sẻ về sức mạnh của lời nói “cảm ơn” trong việc ngăn chặn thói quen giận cá chém thớt như sau:
Tôi đi du lịch gần như mỗi tuần trong năm, nhưng tôi rất chú trọng việc ở nhà vào cuối tuần. Hệ quả là tôi hầu như luôn đi ô tô vào chiều Chủ nhật/ sáng thứ Hai để ra sân bay. Tôi làm điều này thường xuyên đến mức tôi trở nên rất “thành thạo” trong việc trì hoãn việc khởi hành ra sân bay cho đến phút cuối cùng. Chẳng có gì ngạc nhiên khi tôi luôn phải vội vã.
Một lần lái xe tới sân bay, vợ tôi, Lyda, đang ngồi ở ghế trước. Hai đứa con của tôi, Kelly và Bryan, ngồi ở ghế sau. Như thường lệ, do đến muộn nên tôi lái xe rất nhanh và thiếu cẩn trọng. Ngay lúc đó, Lyda kêu lên:
“Coi chừng anh! Phía trước có đèn đỏ kìa!”
Là một chuyên gia về khoa học hành vi, chuyên đào tạo người khác về giá trị của việc khuyến khích góp ý, vậy mà tôi lại phản xạ theo bản năng và hét vào mặt vợ tôi.
“Anh biết có đèn đỏ! Em nghĩ là anh không nhìn thấy sao? Anh có thể lái xe tốt như em vậy!”
Khi chúng tôi đến sân bay, Lyda, vì lý do nào đó, đã không thể hiện thái độ chia tay như thường lệ. Không hôn tạm biệt tôi hay nói lời gì cả, vợ tôi chỉ lẳng lặng đi vòng quanh xe, ngồi sau tay lái và lái đi.
“Hmmm”, tôi nghĩ, “không biết cô ấy có giận tôi không?”
Trong chuyến bay kéo dài sáu giờ tới New York, tôi tự hỏi:
“Tôi có mất gì khi vợ tôi nói ‘Phía trước có đèn đỏ’ không?”
Không mất gì cả.
“Lợi ích tiềm tàng là gì? Điều gì có thể được cứu?”
Hàng loạt thứ hiện đến trong tâm trí tôi – mạng sống của tôi, mạng sống của cô ấy, mạng sống của con cái chúng tôi, và của những người vô tội khác.
Khi ai đó đưa cho chúng ta thứ gì đó có tiềm năng mang lại lợi ích to lớn và hoàn toàn không tốn kém gì, thì chỉ có một câu trả lời thỏa đáng: “Cảm ơn!”
Tôi đến New York tràn ngập trong cảm giác tội lỗi và xấu hổ. Tôi gọi cho Lyda và kể cho vợ tôi nghe những suy tưởng về chi phí-lợi ích của mình, rồi nói:
“Lần tới khi em giúp anh, anh sẽ chỉ nói: ‘Cảm ơn em.’”
“Chắc chắn nhé!”
“Hãy đợi xem. Anh sẽ làm tốt hơn!”
Vài tháng trôi qua, tôi đã quên mất sự việc này. Một lần nữa, tôi lại “chạy đua” ra sân bay, đang lúc không để ý thì Lyda kêu lên:
“Chú ý đèn đỏ kìa!”
Mặt tôi đỏ bừng. Tôi bắt đầu thở dốc, nhăn mặt rồi hét lên: “Cảm ơn em!”
Lần tới khi ai đó đưa ra lời khuyên cho bạn hoặc “giúp bạn” một việc gì đó quan trọng, đừng giận cá chém thớt. Đừng nói lời nào cả. Hãy dừng lại bất cứ điều gì bạn đang định nói – nếu đó không phải hai từ “Cảm ơn!”.
Đọc thêm: Không biết nói lời cảm ơn – Vì sao chúng ta ít thể hiện lòng biết ơn?
Những câu nói về giận cá chém thớt
Tôi đã trở nên kẻ thù của anh em vì nói sự thật cho anh em sao?
Galatians 4:16
Cuộc sống đã dạy tôi không được giận cá chém thớt, dù tin tức đó có tệ hại và đáng thất vọng đến đâu.
Louis Yako
Lời kết
Thói quen giận cá chém thớt thể hiện một phản ứng bản năng đã ăn sâu vào con người. Rất thường xuyên, chúng ta đổ lỗi và có thái độ thù địch đối với người khác khi họ thông báo những tin tức xấu – ngay cả khi bản thân họ không chịu trách nhiệm về điều đó. Việc ý thức được động cơ tâm lý đằng sau hành vi này và những hậu quả gây ra sẽ giúp mỗi người có thể bắt đầu thoát khỏi thói quen tai hại này – và mở đường cho những thay đổi tích cực trong tương lai.
Có thể bạn quan tâm:
- Không biết nói lời xin lỗi: Hậu quả khi từ chối nhận sai lầm
- Đổ lỗi cho hoàn cảnh: Làm sao để ngừng viện cớ tìm lý do?
- Thiên vị: “Mặt tối” trong lãnh đạo & quản trị
ITD Vietnam Center for Management Development (VNCMD) là chi nhánh tại Việt Nam của ITD World – với hơn 35 năm kinh nghiệm đào tạo Coaching, Lãnh đạo và Quản trị Nhân sự cho các tập đoàn đa quốc gia tại hơn 80 nước trên thế giới.
Mọi thông tin chi tiết xin liên hệ với chúng tôi qua số điện thoại 028 3825 8487, email itdvietnam@vncmd.com/ itdhcmc@itdworld.com, hoặc kết nối với chúng tôi trên mạng xã hội.
BẠN THẤY BÀI VIẾT HỮU ÍCH? CHIA SẺ NGAY!
[FREE EBOOK] 7 nguyên tắc vàng trong coaching
[FREE EBOOK] 7 nguyên tắc vàng trong coaching
Trước khi bạn chuyển sang đọc bài khác…
Đừng quên dành thời gian tìm hiểu các khóa đào tạo lãnh đạo của ITD bạn nhé!
Với hơn 35 năm kinh nghiệm đào tạo lãnh đạo và phát triển nguồn nhân lực, chúng tôi hiểu rõ những nhu cầu và băn khoăn của lãnh đạo doanh nghiệp – trong bối cảnh kinh tế xã hội hiện nay. Nhằm đáp ứng những trăn trở đó, ITD đã và đang không ngừng thiết kế các chương trình đào tạo quản lý mới – được xây dựng và phụ trách bởi các chuyên gia hàng đầu trong và ngoài nước.
